Դեղանյութերը կենսաբանորեն ակտիվ, բնական, սինթետիկ կամ կենսատեխնոլոգիական ծագման նյութեր են, որոնք օգտագործվում են հիվանդությունների բուժման և կանխարգելման համար:

Վաղ անցյալում ցավը մեղմելու համար մարդիկ օգտագործում էին բույսեր, չորացած միջատներ, սողուններ, կենդանիների առանձին օրգաններ: Այդ է վկայում մ.թ.ա. XVI դարի հին եգիպտական բժշկական մի տրակտատ, որը կոչվել է «Էբերսի պապիրուս» (այն 1875 թ-ին հրատարակել է գերմանացի եգիպտագետ Էբերսը):

Ստամոքսի խանգարումների դեպքում հին եգիպտացիներն օգտագործում էին գերչակի յուղ: Երիցուկի թուրմով բուժում էին հազը: Կատվախոտի արմատներից, դաղձից ստանում էին նյարդերը հանգստացնող, իսկ հովտաշուշանի ծաղիկներից, կուժկոտրուկից, մատնոցուկից՝ սրտի աշխատանքը կարգավորող դեղեր: Սխտորը և ճնճղապաշարն իջեցնում էին արյան ճնշումը:

Շատ դեղերի գոյության մասին մարդկանց «հայտնել» են կենդանիները: Հարավային Ամերիկայի ժողովուրդների առասպելներում պատմվում է, որ քարայծերը ծամում էին ինչ-որ ծառի տերևներ և դրանցից հետո կայտառանում էին, սկսում շատ բարձր թռչկոտել: Մարդիկ փորձեցին եփել այդ ծառի պտուղները և համոզվեցին, որ այդ ըմպելիքն օգտագործելուց անցնում է հոգնածությունը: Այսպես հայտնի դարձավ սրճենին, որի պտուղները պարունակում են կոֆեին նյութը:

II դարում հին հռոմեացի բժիշկ Գալենը նախաձեռնել է բուսական և կենդանական ծագման դեղանյութերի դասակարգումը: «Գալենային պատրաստուկների» (այսպես է անվանել գերմանացի բժիշկ Պարացելսը) մեծ մասը մի քանի նյութերի խառնուրդ էր: Դրանցից մի քանիսը, հիմնականում բույսերի թուրմերը, լուծամզուկները և եփուկները, մտնում են ժամանակակից դեղանյութերի տեսականու մեջ: XVIII դարի վերջին սկսվեց դեղանյութերի ստացման և օգտագործման նոր շրջան:

Քիմիայի զարգացումը հնարավորություն ընձեռեց պարզելու դեղանյութերի կազմը և իրականացնելու դրանց սինթեզը: Դեղանյութերի քիմիական կազմության, դեղաբանական ակտիվության և ազդեցության մեխանիզմի պարզաբանման շնորհիվ ստացվեցին բնական ալկալոիդներին, հորմոններին, վիտամիններին համանման նյութեր ու պատրաստուկներ:

Դեղանյութերն իրենց ազդեցության բնույթով ստորաբաժանվում են ծայրամասային նյարդային համակարգի, սիրտանոթային համակարգի, շնչառական օրգանների ֆունկցիայի, մարսողության օրգանների ֆունկցիայի, երիկամների միզարտադրության ֆունկցիայի, արյան և արյունաստեղծման, հյուսվածքներում նյութափոխանակության, հյուսվածքներում ախտաբանական, հակամանրէային և հակամակաբուծական: 

Օրգանիզմի վրա դեղանյութերի ազդեցությունը պայմանավորված է տարբեր գործոններով: Խիստ կարեվոր է դրանց չափաքանակը՝ միջին բուժիչ դեղաչափը: Երբեմն նշանակում են սահմանային թույլատրելի դեղաչափեր, իսկ դրանք գերազանցելու դեպքում դեղանյութերն ունենում են թունավոր ազդեցություն:

Դեղանյութերի նկատմամբ օրգանիզմի զգայունությունը փոխվում է նաև տարիքից կախված: Խիստ տարբեր են երեխաների և մեծերի համար սահմանված բուժիչ դեղաչափերը, իսկ որոշ դեղեր ընդհանրապես արգելված են մինչև 2 տարեկանը: Եթե դեղանյութի հանդեպ սրվում է օրգանիզմի զգայունությունը, ապա այն նշանակվում է թույլ դեղաչափերով:

Յուրաքանչյուր դեղանյութ ունի ներգործման որոշակի տևողություն: Ուստի, դեղանյութերը չպետք է օգտագործել նշանակվածից հաճախ, որովհետև դրանց կուտակումից կարող է օրգանիզմը թունավորվել, իսկ նշանակվածից քիչ օգտագործելիս արդյունավետությունը նվազում է: Որոշ դեղանյութերի բազմակի օգտագործումից օրգանիզմում կարող է առաջանալ հակում կամ մոլություն:

Կարևոր նշանակություն ունի դեղանյութի ընդունման ժամը, կարգը՝ ուտելուց առաջ, թե՞ հետո, որովհետև ստամոքսաղիքային համակարգում սննդի առկայությունը կարող է նպաստել մի պատրաստուկի ներծծմանը և խոչընդոտել մյուսինը:

.Դեղանյութերը լինում են լուծույթների, էմուլսիաների, մանրափոշիների, հաբերի, քսուքների և մոմիկների ձևով:

.Դեղանյութերն օրգանիզմ են ներմուծվում տարբեր ուղիներով. լինում են ներքին ընդունման, ենթամաշկային, վերմաշկային, միջմկանային, ներերակային և շնչառական:

.Աշխարհում արտադրվող դեղանյութերի գերակշռող մասը ստացվում է քիմիական եղանակով: 

  

.Հին Հայաստանում մեծ համբավ ուներ հայկական կավը, որն օգտագործվում էր որպես հակաբորբոքային, հակաուռուցքային միջոց, ինչպես նաև արյունահոսությունների և թունավորումների ժամանակ: Միջնադարյան հայտնի գիտնական, բժիշկ Ավիցեննան վկայում է. «Հայկական կամ Անիական կավը զարմանալիորեն ներգործում է վերքերի վրա: Այն առանձնապես օգտակար է թոքախտի և ժանտախտի դեմ: Շատերը փրկվեցին մեծ համաճարակի ժամանակ, քանի որ սովորություն ունեին պարբերաբար խմել այն թույլ գինու հետ»: